TÜRK HALK EDEBİYATI
1 İslamiyet’ten günümüze kadar kesintisiz gelen bir edebiyattır.
2 Halk içinde yetişmiş ozanları icra ettiği bir edebiyattır.
3 Temelinde sözlü bir gelenek vardır.
4 Dili sadedir.
5 Dörtlük ve yarım kafiye esaslıdır.
6 Hece ölçüsü kullanılmıştır.
7 Halkın dertlerini, sevinçlerini, her türlü duygularını işlemektedir.
8 Bu edebiyatı genellikle “aşık”adı verilen sazlarıyla yazdıklarını besteleyip köy köy dolaşan ozanlar icra etmiştir.
9 Koşma, destan, semai, varsağı, mani, ağıt, türkü, bilmece, atasözü, devriye, şathiye, ilahi, deme gibi çeşitli nazım şekilleri vardır.
10 Kendi arasında : “Âşık Anonim, ,Dini-Tasavvufi olmak üzere 3’e ayrılır.
A) ÂŞIK TARZI TÜRK HALK EDEBİYATI
1 İslamiyet'ten önce başlamıştır.
2 Eskiden “kam,baksı” adı verilen ozonlara bu dönemde “AŞIK”adı verilmiştir.
3 Âşıklar şiirlerini bağlama adı verilen sazlarla köy köy dolaşıp söylemiştir.
4 Hece ölçüsü kullanılmıştır.
5 Dili sadedir.
6 Nazım birimi dörtlüktür, yarım kafiye kullanılmıştır.
7 Son dörtlükte şairin mahlası(adı) kullanılır.
8 Şairler şiirlerini “CÖNK” adı verilen defterde toplarlardı.
9 Aşk, ölüm, gurbet, ayrılık konuları sıklıkla ilenmiştir.
10 Coşkulu, lirik bir söylenişi vardır.
11 Koşma, mani, türkü, semai, varsağı destan gibi biçimleri mevcuttur.
12 17. yüzyıldan sonra divan edebiyatından etkilenmeye başlamıştır.
KOŞMA
1 Aşk, ayrılık, gurbet gibi geniş çerçeveli konuların işlendiği bir türdür.
2 11’li hece ölçüsüyle yazılır.
3 En az 3 en fazla 6 kıtadan oluşur.
4 Dili sadedir.
5 Kafiye düzeni “abab,cccb,dddb…”şeklindedir.
6 Son dörtlükte şairin mahlası bulunur.
7 Koşmanın konularına göre “güzelleme, koçaklama, ağıt, taşlama”adlı türleri vardır.
GÜZELLEME: İnsan ve doğa sevgisinin lirik bir edayla işlendiği koşmalara denir.
KOÇAKLAMA: Savaş, yiğitlik, kahramanlık gibi konuları işleyen koşmalara denir.
AĞIT: Ölen kişinin arkasından duyulan acının ve onun iyiliklerinin işlendiği koşmadır.
TAŞLAMA: Toplumun veya bireylerin aksayan yönlerini eleştiren koşmalara denir.
VARSAĞI
1 Toros Dağları ve Adana civarında yaşayan “VARSAK” boylarının söyledikleri türkülere denir.
2 Kafiye düzeni koşma gibidir.
3 4+4 şeklinde 8’li ölçüyle söylenir.
4 “BRE, BEHEY, HEY “ nidaları sıklıkla kullanılmıştır.
5 En az 3 en fazla 5 dörtlüktür.
SEMAİ
1 Özel bir ezgiyle söylenen bir türdür.
2 Kafiye düzeni koşma ile aynıdır.
3 4 + 4 =8 ‘li ölçüyle yazılır.
4 3–5 dörtlükten oluşur.
DESTAN
1 6+5 ‘li hece ölçüsüyle söylenir.
2 Halk edebiyatının en uzun nazım biçimidir.
3 Kendine özgü bir söylenişi vardır.
4 Kafiye düzeni koşma ile aynıdır
5 Ayaklanma, kıtlık, savaş, hastalık gibi toplumsal konular işlendiği gibi bireysel konuların işlendiği destanlar da vardır.
6 Dörtlük sayısında sınırlama yoktur.
B) ANONİM TARZI TÜRK HALK EDEBİYATI
1 Halkın ortak ürünüdür.
2 Yüzyıllar süren gelişim gösterir.
3 Hece ölçüsü kullanılmıştır.
4 Halkın yaşamından otaya çıkmıştır.
5 Sözlü ürünlerdir, çok sonraları birileri tarafından yazıya geçirilmişlerdir.
6 Türkü, destan, masal, ninni, bilmece, mani, halk hikâyeleri gibi nazım şekilleri vardır.
TÜRKÜ
1 Belli bir ezgiyle söylenir.
2 7,8,11,14 ‘li ölçülerle söylenir.
3 Hemen her konuda söylenir.
4 Bölgesel özellik ve ad değişikliğine uğrayabilir.
MANİ
1 “aaxa” şeklinde kafiyelenir.
2 4+3 şeklinde ölçüsü vardır.
3 İlk iki dizesi ayrık yani hazırlık özelliği taşımaktadır. Asıl mesaj üçüncü dizede verilir.
4 Her konuda söylenebilir.
5 Düz, cinaslı ve artık mani gibi çeşitleri vardır.
NİNNİ
1 Annelerin bebeklerini uyutmak amacıyla belli bir ezgi ile söylediği parçalardır.
2 Çocukların psikolojisi üzerinde etkilidir
3 Manzum özelliktedirler.
BİLMECE
1 Çoğunlukla cevabı içinde saklı bulunan ve düşünceyi geliştirmek amacıyla türetilen soru biçimlerine denir.
2 Güzel vakit geçirmek amacıyla çıkarıldıkları düşünülmektedir.
3 Manzum – mensur şekilleri vardır.
ATASÖZLERİ
1 Yüzyıllar süren tecrübeler sonunda ortaya çıkan özlü sözlerdir.
2 Kelimeleri değiştirilemezler.
3 Aynı konuda birbiriyle çelişen atasözleri olabilir.
C) DİNİ-TASAVVUFİ (TEKKE) TÜRK HALK EDEBİYATI
1 Hem hece hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır.
2 Eserlerde genellikle Allah sevgisi işlenmiştir.
3 Hem dörtlük hem beyit kullanılmıştır.
4 Dil halkın kullandığı dil olmakla beraber Arapça-Farsça kelimelerde kullanılmıştır.
5 Bu eserleri daha iyi anlayabilmek için belli bir dini bilgiye sahip olmak gerekir.Bu eserlerde dönemin çarpıklıkları da işlenmiştir.
6 Şairler genellikle dini eğitim almışlardır.
7 İlahi, nefes, şathiye, nutuk, devriye, hikmet gibi nazım şekilleri vardır.
İLAHİ
1 Hecenin 7’li-11’li kalıbıyla belli bir ezgiyle söylenen coşkulu şiirlerdir.
2 Allah’ın aşkı ve O’na kavuşma arzusu işlenir.
3 Hem hece hem de aruzla yazılan ilahiler vardır.
4 İlahi’ye Aleviler “Deme”, Bektaşiler “Nefes” Mevleviler “Ayin” adını vermişlerdir.
NUTUK
1 Tekkede tarikata yeni giren müritlere dinin ve tarikatın esaslarını aktarmak için yazılan şiirlere denir.
2 11’li hece ölçüsü ile yazılır.
ŞATHİYE
1 Dinin bazı inceliklerini alay edermişçesine anlatan şiirlere denir.
2 Birçok şair bu şiirlerden dolayı horlanmış hatta öldürülenler de olmuştur.
HALK EDEBİYATININ TEMSİLCİLERİ
YUNUS EMRE
1 Engin hoşgörüsü, insan sevgisiyle sadece bizim değil bütün dünyanın beğenisini kazanmış eşsiz bir şair, fikir adamıdır.
2 İlahi aşkı ve insan sevgisini eserlerinde işlemiştir.
3 Hem aruzu hem de hece veznini kullanmıştır.
4 Şiirlerinde dili oldukça sadedir, zamanının halk dilini kullanmıştır.
5 Nazım biçimi olarak “ilahi”yi seçmiştir.
6 “Risalet’ün Nushiye (Nasihatlar Kitabı) ve Divan” adlı kitabı vardır.
PİR SULTAN ABDAL
1 Halk edebiyatında lirik şiirin öncülerindendir.
2 Halk içinde çok sevildiği için isimsiz birçok şiir onun adında yayımlanmıştır.
3 Tasavvufu, halkın anlayışıyla birleştirmiştir.
4 Bütün şiirlerini hece ölçüsüyle yazmıştır.
5 Dili oldukça sadedir.
6 Bektaşi tarikatına mensup olduğu için “nefes”leri ünlüdür.
HACI BEKTAŞI VELİ
1 Bektaşi tarikatının kurucusudur
2 Büyük bir bilgindir.
3 Orta Anadolu’da etkin olmuştur.
4 “Malakat”adlı Arapça eseri ünlüdür.
KAYGUSUZ ABDAL
1 Kendisinden önceki şairlerden etkilenmiştir.(Özellikle Yunus’tan)
2 Hem hece hem de aruz veznini kullanmıştır.
3 Alaylı, nükteli, eleştirili şiirler yazmıştır.
4 Edebi yazıları da vardır.
5 “Budala-name, Mugaalet-name”adlı eserleri vardır.
KAYIKÇI KUL MUSTAFA
1 17. yüzyılın önemli yeniçeri şairlerindendir.
2 Kahramanca şiirleriyle tanınmıştır.
3 “Genç Osman” destanıyla tanınmıştır.
4 Divan şiirinden etkilenmemiştir.
KÖROĞLU
1 Başkaldırının, isyanın şairidir.
2 Din dışı konularda şiirler yazmıştır.
3 Sultan Murat (II.) zamanında savaşlara katılmıştır.
4 Köroğlu adlı halk kahramanıyla aynı adı ve özellikleri taşıdığı için ikisi aynı kişi olarak anılmıştır.
DADALOĞLU
1 Toroslar bölgesinde yaşamış.
2 Devlet yönetiminin aşiretiyle olan mücadelesi üzerine söylediği:“ferman padişahınsa dağlar bizimdir”dizelerinin nakarat olarak kullanıldığı şiiri oldukça beğeni toplamıştır.
3 Varsağı , semai ve destanları meşhurdur.
4 Türküler yazmıştır.
KARACAOĞLAN
1 Şiirlerini sade bir dille yazmıştır.
2 Hece ölçüsünü ustalıkla kullanmıştır.
3 Saz şairliğinin piri sayılır.
4 Din dışı konularda yazmıştır.
5 Koşmaları oldukça sevilmiştir.
6 Kuvvetli lirik egemenliği hâkimdir şiirlerine.
7 Anadolu’yu at sırtında gezip şiir söylemiştir.
ÂŞIK ÖMER
1 İyi bir eğitim almamasına karşın şairler arasında yeteneğiyle kendine en üstte yer edinmiştir.
2 Devrinin idarecilerini, dinini görünüş için yaşayanlarını eleştirmiştir.
3 Aruzu kullanmıştır. Ancak hece ölçüsünde asıl karakterini bulmuştur.
DERTLİ
1 18. yüzyılın sonlarında yaşamıştır.
2 Hem hece hem de aruz ölçüsünü kullanmıştır.
3 Lirik koşmalarıyla tanınmıştır.
4 Divan ‘ı taş baskıyla basılmıştır.
EMRAH
1 Erzurumludur.
2 Divan edebiyatından etkilenmiştir.
3 Gazel, murabbalar yazmıştır.
4 Koşma ve semaileriyle tanınmıştır.
GEVHERİ
1 İnce bir söyleyiş, derin bir bilgi içeren şiirleri halk arasında çok sevilmiştir.
2 Divan edebiyatında etkilendiği için mazmun ve yabancı sözcükleri çokça etkilenmiştir.
3 Koşmaları ve taşlamaları oldukça ünlüdür.
BAYBURTLU ZİHNİ
1 Divan edebiyatına çokça dalmaya çalışmıştır.
2 Saz şairi olarak ün kazanmıştır.
3 Divan’ı, Sergüzeşt-name”adlı kitapları vardır.
ÂŞIK VEYSEL
1 Çocuk yaşta kör olması ona derin bir duygu zenginliği vermiştir.
2 Yurt, insan ve toprak sevgisini iliklerine kadar hisseden, bunu şiirlerinde işlemiştir.
3 Halk edebiyatının ve son dönem edebiyatımızın usta şairlerindendir.
4 Sivas Şarkışla Sivri alan köyünde doğmuş ve yaşamıştır.
